Książka jest próbą skonfrontowania przemyśleń i wniosków zawartych w poprzedniej publikacji autorki pt. Obraz stosunków językowych polsko-niemieckich w syntezach historycznojęzykowych (2011) z materiałem historycznojęzykowym. Stanowi wypełnienie postulatu, aby sądy i poglądy zestawiać z dokumentacją i tym samym sprawdzać ich prawdziwość. W poprzedniej pracy odtworzono funkcjonujące w dwudziestym wieku koncepcje stosunków polsko-niemieckich w pracach syntetycznych wybitnych przedstawicieli polonistycznego językoznawstwa: Aleksandra Brucknera (1906), Tadeusza Lehra-Spławińskiego (1947), Zenona Klemensiewicza (1961, 1965, 1972), Stanisława Rosponda (1959) i Bogdana Walczaka (1995). Przegląd opracowań ujawnił, że przedstawione w nich obrazy kontaktów językowych polsko-niemieckich mają wyraziste cechy nie tylko poprzez prezentowane treści teoretyczno-poznawcze, ale także interpretacyjne. Dostrzeżono związek sposobu interpretacji tych kontaktów z dominującymi w danym momencie ideami poznawczymi oraz postawą historiozoficzną twórców syntez. Podstawową właściwością tych interpretacji było podtrzymywanie i wspieranie zdolności do przetrwania wspólnoty komunikatywnej Polaków, co wiąże się z definiowaniem i demonstrowaniem patriotyzmu w opozycji do wroga. Toteż w pracach tych przeważają opisy, które wykazują etniczne, językowe konflikty polsko-niemieckie i podkreślają postawy antagonistyczne. Nowsze opracowania Bogdana Walczaka (1995), Haliny Wiśniewskiej (2009), Stanisława Borawskiego (2000) i Stanisława Dubisza (2002) cechuje przywiązywanie mniejszej wagi do aspektów symbolicznych, a treści pedagogiczno-narodowe ulegają wytonowaniu. Również autorka niniejszej pracy dostrzega konieczność przewartościowań w tej materii. Refleksje te wpłynęły na wybór materiału językowego, który stanowi dwujęzyczna – polsko-niemiecka – Księga protokołów sądu wójtowskiego miasta Opola z lat 1698-1721 wydana przez Stanisława Borawskiego, Astrid Dormann-Sellinghoff i Ilpo Tapani Piirainena w 2002 roku. Dokument ten powstał w mieście wieloetnicznym w okresie panowania Habsburgów, a więc w czasach jeszcze względnej swobody językowej mieszkańców Śląska. Celem pracy jest zbadanie przejawów funkcjonowania komunikatywnego wspólnoty miejskiej niejednorodnej etnicznie z przewagą czynnika polskiego i niemieckiego. Mimo że zabytek był już przedmiotem badań historyków języka, dotychczas nie wykorzystano potencjału informacyjnego wynikającego z tego, że dwujęzyczny zbiór protokołów dzięki swej pragmatycznej i genologicznej jednolitości pozwala na wysunięcie wniosków uwzględniających konfrontację materiałów w pełni sobie odpowiadających. Porównanie to umożliwiły uprzednie badania części polskojęzycznej zabytku zawarte w pracy Magdaleny Hawrysz pt. Język miejskiej wspólnoty Opola na przełomie XVII i XVIII wieku. Studium pragmalingwistyczne „Księgi wójtowskiej” wydanej w 2003 roku.
Teoretyczne podstawy w badaniu kontaktów językowych polsko-niemieckich zaczerpnięto z opracowań Stanisława Borawskiego:
Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka polskiego (1995),
Wprowadzenie do historii języka polskiego. Zagadnienia historiozoficzne (2000), P
odstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka (2005).
Spis treści:
Przedmowa
1. Wprowadzenie
1.1. Cel pracy
1.2. Teoretyczne podstawy problematyki badań
1.2.1. Koncepcja wspólnoty komunikatywnej
1.2.2. Teoria kontaktu językowego
1.2.3. Badania kontaktów językowych w „Księdze wójtowskiej”
1.3. Stan badań nad „Księgą wójtowską”
1.4. Struktura pracy
2. Pogranicze etniczno – kulturowe – rys historyczny Śląska Opolskiego
3. Porównawcza charakterystyka genologiczna i pragmatyczna protokołów sądowych polsko – i niemieckojęzycznych „Księgi wójtowskiej”
3.1. Elementy składowe struktury protokołów
3.1.1. Składniki obligacyjne
3.1.1.1. Wskazania instancji sądowej i miejsca
3.1.1.2. Określenie czasu
3.1.1.3. Strony procesowe i przedmiot oskarżenia
3.1.1.4. Zakończenie rozprawy sądowej
3.1.1.5. Podobieństwa i kontrasty protokołów polskich i niemieckich w zakresie składników obligatoryjnych
3.1.2. Składniki fakultatywne
3.1.2.1. Relacje o zdarzeniu
3.1.2.2. Esencja toku rozprawy
3.1.2.3. Formuła wprowadzająca wyrok
3.1.2.4. Wskazanie nadawcy orzeczenia sądowego
3.1.2.5. Uzasadnienie wyroku
3.1.2.6. Sądowa rekapitulacja zeznań
3.1.2.7. Formuła okoliczności łagodzących
3.1.2.8. Formuła nagany
3.1.2.9. Formuła sankcji
3.1.2.10. Formuła odwołania
3.1.2.11. Podobieństwa i kontrastu protokołów polskich i niemieckich w zakresie składników fakultatywnych
3.2. Prototyp gatunkowy protokołu sądowego i jego warianty realizacyjne polskie i niemieckie
3.3. Podsumowanie
4. Słownictwo prawniczo – administracyjne w świetle polsko – i niemieckojęzycznej części „Księgi wójtowskiej”
4.1. Zarys historii kształtowania się polskiego i niemieckiego języka prawniczo – administracyjnego
4.2. Leksyka prawniczo – administracyjna w protokołach polsko – niemieckojęzycznych w ujęciu porównawczym
4.2.1. Proces sądowy
4.2.2. Osoby i instytucje sądowe
4.2.3. Strony i ich zastępcy
4.2.4. Prawo i jego źródła
4.2.5. Dokumenty
4.2.6. Wina i jej rodzaje
4.2.7. Procedura sądowa
4.2.8. Finał sprawy
4.3. Podsumowanie
5. Zapożyczenie i interferencje w „Księgi wójtowskiej”
5.1. Zapożyczenia i interferencje z języka niemieckiego w protokołach polskich
5.2. Zapożyczenia i interferencje języka polskiego w protokołach niemieckich
5.3. Podsumowanie
5.4. Wpływ języka łacińskiego w protokołach polskojęzycznych
5.5. Łacińskie zapożyczenia prawniczo – administracyjne w niemieckojęzycznej części „Księgi wójtowskiej”
6. Odbicia życia codziennego wspólnoty wieloetnicznej w protokołach niemieckojęzycznych
6.1. Topologia miasta
6.2. Urzędy i funkcje społeczne
6.3. Rzemieślnicy i inne zawody
6.4. Handel i rzemiosło
6.5. Miary, wagi, pieniądze
6.6. Stosunki etniczne, wyznaniowe
6.7. Naruszenie prawa i obyczajowości
6.8. Podsumowanie
7. Zakończenie
Aneks
Bibliografia
Wykaz skrótów
Spis tabel
Summary
