Gimnazjum
i Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu, znane powszechnie jako Liceum
Krzemienieckie, było fenomenem w warunkach niewoli. Placówka
stworzona dzięki uporowi i zabiegom Tadeusza Czackiego powstała i
funkcjonowała w warunkach rozbioru rosyjskiego. Działała też w
określonym systemie edukacji, wprawdzie stworzonym przy dużym
udziale Polaków, ale w granicach obecnego państwa. Adam Jerzy
Czartoryski, Hieronim Stroynowski, Tadeusz Czacki czy Seweryn
Potocki, tworząc zręby nowoczesnego szkolnictwa na terenie Imperium
Rosyjskiego, przedłużali jednocześnie żywot idei Komisji Edukacji
Narodowej, która dzięki temu nie zniknęła wraz z utratą
państwowości.
Reaktywacja
idei, a częściowo i struktur KEN w warunkach niewoli,
umożliwiająca jednocześnie zachowanie i rozwój polskiego
szkolnictwa na ziemiach litewsko – ruskich, była możliwa dzięki
reformatorskim ambicjom młodego cara Aleksandra I. Co prawda w Rosji
zawsze ożywały nadzieje na lepsze po wystąpieniu na tron nowego
władcy, ale nie musiało to wcale dotyczyć ziem zaboru rosyjskiego.
Tutaj zbiegły się dwa przypadki, jeden to młodzieńcza chęć
reorganizacji państwa w duchu europejskim, która jednak szybko się
rozmyła po wstąpieniu Aleksandra na tron, drugim zaś była
obecność na dworze, i to w roli bliskiego przyjaciela cara, ks.
Adama Jerzego Czartoryskiemu. Rozwój polskiej oświaty zaczął się
od momentu, gdy car Aleksander I w ramach reorganizacji administracji
państwa w 1802 r., powołał do życia pierwsze w dziejach Imperium
Rosyjskiego ministerstwo oświaty. Dla Polaków zamieszkałych w
zaborze rosyjskim najistotniejszym był jednak fakt, iż zgodne z
projektem przedstawionym przez ks. A. J. Czartoryskiego, w nowej
strukturze oświaty jednym z sześciu utworzonych wówczas okręgów
szkolnych na terenie imperium był Wileński Okręg Naukowy
(Szkolny), utworzony na ziemiach zagarniętych przez Rosję w
kolejnych rozbiorach Polski, a nawet wychodzący poza dawne granice.
Spis
treści
Rozdział
I. Utworzenie Wileńskiego Okręgu Naukowego (Szkolnego).
Wpływ
idei Oświecenia na szkolnictwo polskie i rosyjskie w końcu XVIII
w.
Utworzenie
i struktura nowoczesnego systemu oświaty w Rosji na początku XIX
w. – wpływy polskie
Wileński
Okręg Naukowy (Szkolny)
Kurator
Czartoryski
Cesarski
Uniwersytet Wileński
Rozdział
II. Specyfika szkolnictwa w guberniach wołyńskiej, podolskiej i
kijowskiej na początku XIX w.
Charakterystyka
guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej
Gubernia
wołyńska
Gubernia
podolska
Gubernia
kijowska
Instytucja
wizytatorów
Tadeusz
Czacki jako wizytator guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej
Następcy
wizytatora Czackiego
Rozdział
III. Utworzenie Gimnazjum Wołyńskiego w Krzemieńcu
Krzemieniec
i szkoły krzemienieckie przed utworzeniem Gimnazjum Wołyńskiego
Etapy
tworzenia Gimnazjum Wołyńskiego
Rozdział
IV. Schemat organizacyjny i program nauczania
Gimnazjum
Wołyńskie głowiną szkołą w guberniach wołyńskiej, podolskiej
i kijowskiej
Struktura
organizacyjna szkoły
Gimnazjum
Szkoły
zawodowe
Konwikty
Pensje
żeńskie
Administracja
szkolna
Program
i system nauczania
Rozdział
V.
Baza materialna i dydaktyczna szkoły krzemienieckiej
Podstawy
ekonomiczne szkoły
Zabudowania
szkolne
Zaplecze
dydaktyczne i naukowe
Rozdział
VI. Obsada kadrowa Gimnazjum i Liceum Wołyńskiego
Kompletowanie
składu osobowego
Warunki
materialne i status społeczny kadry
Kadra
kierownicza, pozostali urzędniczy i personel pomocniczy szkoły
Dyrektorzy
i prefekci
Pozostali
urzędnicy i personel pomocniczy
Najwybitniejsi
nauczyciele szkoły krzemienieckiej
Rozdział
VII. Uczniowie krzemienieccy
Powszechność
dostępu do szkoły i ranga absolwenta
Pochodzenie
uczniów
Życie
codzienne uczniów
Warunki
mieszkaniowe i finansowe
Nakazy
i zakazy
Rozkład
dnia ucznia
Rozrywki
i życie towarzyskie
Organizacje
uczniowskie i formy samorządności
Najwybitniejsi
uczniowie i mit krzemieńczanina
Rozdział
VIII. Ambicje i zagrożenia
Niezrealizowane
plany i zamierzenia
Od
Gimnazjum do Liceum Wołyńskiego
Krzemieniec
a Wilno („schizma krzemieniecka”)
Zagrożenia
dla szkoły i okręgu
Rozdział
IX. Zamknięcie i likwidacja Liceum Wołyńskiego
Liceum
Wołyńskie po wybuchu powstania listopadowego – likwidacja szkoły
i Wileńskiego Okręgu Naukowego
Utworzenie
Kijowskiego Okręgu Naukowego i Uniwersytetu św. Włodzimierza
Liceum
Krzemienieckie a Uniwersytet św. Włodzimierza w Kijowie
Kolekcje
krzemienieckie w Kijowie
Krzemieńczanie
na Uniwersytecie św. Włodzimierza
Bibliografia
Aneksy
Tymczasowe
przepisy Oświecenie Publicznego z 24 stycznia 1803 r.
Instrukcja
dla Wizytatorów Szkół z 5 maja 1803 r.
Ustawy
czyli ogólne postanowienia Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego
i Szkół jego Wydziału z 18 maja 1803 r. [fragmenty]
Reskrypt
J. C. M. Aleksandra I […] i Ustawy dla Gymnazium Wołyńskiego z
29 lipca 1805 r.
Ukaz
o powołaniu uniwersytetu w Kijowie z 8 listopada 1833 r.
Streszczenie
w jęz. angielskim
Streszczenie
w jęz. rosyjskim
Streszczenie
w jęz. ukraińskim
Indeks
osób
Wykaz
skrótów bibliograficznych
Spis
ilustracji
Spis
map i planów