Gimnazjum i Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu w systemie oświaty wileńskiego okręgu naukowego w latach 1805 – 1833.

Gimnazjum i Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu, znane powszechnie jako Liceum Krzemienieckie, było fenomenem w warunkach niewoli. Placówka stworzona dzięki uporowi i zabiegom Tadeusza Czackiego powstała i funkcjonowała w warunkach rozbioru rosyjskiego. Działała też w określonym systemie edukacji, wprawdzie stworzonym przy dużym udziale Polaków, ale w granicach obecnego państwa. Adam Jerzy Czartoryski, Hieronim Stroynowski, Tadeusz Czacki czy Seweryn Potocki, tworząc zręby nowoczesnego szkolnictwa na terenie Imperium Rosyjskiego, przedłużali jednocześnie żywot idei Komisji Edukacji Narodowej, która dzięki temu nie zniknęła wraz z utratą państwowości.

Reaktywacja idei, a częściowo i struktur KEN w warunkach niewoli, umożliwiająca jednocześnie zachowanie i rozwój polskiego szkolnictwa na ziemiach litewsko – ruskich, była możliwa dzięki reformatorskim ambicjom młodego cara Aleksandra I. Co prawda w Rosji zawsze ożywały nadzieje na lepsze po wystąpieniu na tron nowego władcy, ale nie musiało to wcale dotyczyć ziem zaboru rosyjskiego. Tutaj zbiegły się dwa przypadki, jeden to młodzieńcza chęć reorganizacji państwa w duchu europejskim, która jednak szybko się rozmyła po wstąpieniu Aleksandra na tron, drugim zaś była obecność na dworze, i to w roli bliskiego przyjaciela cara, ks. Adama Jerzego Czartoryskiemu. Rozwój polskiej oświaty zaczął się od momentu, gdy car Aleksander I w ramach reorganizacji administracji państwa w 1802 r., powołał do życia pierwsze w dziejach Imperium Rosyjskiego ministerstwo oświaty. Dla Polaków zamieszkałych w zaborze rosyjskim najistotniejszym był jednak fakt, iż zgodne z projektem przedstawionym przez ks. A. J. Czartoryskiego, w nowej strukturze oświaty jednym z sześciu utworzonych wówczas okręgów szkolnych na terenie imperium był Wileński Okręg Naukowy (Szkolny), utworzony na ziemiach zagarniętych przez Rosję w kolejnych rozbiorach Polski, a nawet wychodzący poza dawne granice.

Spis treści

Rozdział I. Utworzenie Wileńskiego Okręgu Naukowego (Szkolnego).

1. Wpływ idei Oświecenia na szkolnictwo polskie i rosyjskie w końcu XVIII w.

2. Utworzenie i struktura nowoczesnego systemu oświaty w Rosji na początku XIX w. – wpływy polskie

3. Wileński Okręg Naukowy (Szkolny)

4. Kurator Czartoryski

5. Cesarski Uniwersytet Wileński

Rozdział II. Specyfika szkolnictwa w guberniach wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej na początku XIX w.

1. Charakterystyka guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej

   1. Gubernia wołyńska

   2. Gubernia podolska

   3. Gubernia kijowska

2. Instytucja wizytatorów

3. Tadeusz Czacki jako wizytator guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej

4. Następcy wizytatora Czackiego

Rozdział III. Utworzenie Gimnazjum Wołyńskiego w Krzemieńcu

1. Krzemieniec i szkoły krzemienieckie przed utworzeniem Gimnazjum Wołyńskiego

2. Etapy tworzenia Gimnazjum Wołyńskiego

Rozdział IV. Schemat organizacyjny i program nauczania

1. Gimnazjum Wołyńskie głowiną szkołą w guberniach wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej

2. Struktura organizacyjna szkoły

   1. Gimnazjum

   2. Szkoły zawodowe

   3. Konwikty

   4. Pensje żeńskie

   5. Administracja szkolna

3. Program i system nauczania

Rozdział V. Baza materialna i dydaktyczna szkoły krzemienieckiej

1. Podstawy ekonomiczne szkoły

2. Zabudowania szkolne

3. Zaplecze dydaktyczne i naukowe

Rozdział VI. Obsada kadrowa Gimnazjum i Liceum Wołyńskiego

1. Kompletowanie składu osobowego

2. Warunki materialne i status społeczny kadry

3. Kadra kierownicza, pozostali urzędniczy i personel pomocniczy szkoły

   1. Dyrektorzy i prefekci

   2. Pozostali urzędnicy i personel pomocniczy

4. Najwybitniejsi nauczyciele szkoły krzemienieckiej

Rozdział VII. Uczniowie krzemienieccy

1. Powszechność dostępu do szkoły i ranga absolwenta

2. Pochodzenie uczniów

3. Życie codzienne uczniów

   1. Warunki mieszkaniowe i finansowe

   2. Nakazy i zakazy

   3. Rozkład dnia ucznia

   4. Rozrywki i życie towarzyskie

   5. Organizacje uczniowskie i formy samorządności

4. Najwybitniejsi uczniowie i mit krzemieńczanina

Rozdział VIII. Ambicje i zagrożenia

1. Niezrealizowane plany i zamierzenia

2. Od Gimnazjum do Liceum Wołyńskiego

3. Krzemieniec a Wilno („schizma krzemieniecka”)

4. Zagrożenia dla szkoły i okręgu

Rozdział IX. Zamknięcie i likwidacja Liceum Wołyńskiego

1. Liceum Wołyńskie po wybuchu powstania listopadowego – likwidacja szkoły i Wileńskiego Okręgu Naukowego

2. Utworzenie Kijowskiego Okręgu Naukowego i Uniwersytetu św. Włodzimierza

3. Liceum Krzemienieckie a Uniwersytet św. Włodzimierza w Kijowie

   1. Kolekcje krzemienieckie w Kijowie

   2. Krzemieńczanie na Uniwersytecie św. Włodzimierza

Bibliografia

Aneksy

1. Tymczasowe przepisy Oświecenie Publicznego z 24 stycznia 1803 r.

2. Instrukcja dla Wizytatorów Szkół z 5 maja 1803 r.

3. Ustawy czyli ogólne postanowienia Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego i Szkół jego Wydziału z 18 maja 1803 r. [fragmenty]

4. Reskrypt J. C. M. Aleksandra I […] i Ustawy dla Gymnazium Wołyńskiego z 29 lipca 1805 r.

5. Ukaz o powołaniu uniwersytetu w Kijowie z 8 listopada 1833 r.

Streszczenie w jęz. angielskim

Streszczenie w jęz. rosyjskim

Streszczenie w jęz. ukraińskim

Indeks osób

Wykaz skrótów bibliograficznych

Spis ilustracji

Spis map i planów