Praca
dr Elżbiety Papiór jest monografią ukazującą jeden problem
spośród wielu, jakie badał zespół naukowy, który realizował
międzynarodowy program badań empirycznych młodzieży po
rozpoczęciu procesu przemian ustrojowych w Europie Środkowej i
Wschodniej i po zjednoczeniu Niemiec. W Polsce ten program
przewidywał badania uczniów ze szkół słubickich i warszawskich.
Równocześnie prowadzone były badanie uczniów szkół we
Frankfurcie nad Odrą i w obu częściach Berlina. Wyniki badań
uczniów ze Słubic i Frankfurtu nad Odrą są podane analizie w
monografii G.Claßen Zur Genese von abweichendem Verhalten. Die
Bedeutung familiärer Erziehungsstile und Wertorientirungen für die
Herausbildung eines anomischen Lebensgefühls bei deutschen und
polnischen Jugendlichen, Hamburg 1997.
Wyniki
badań uczniów z obu części Berlina stały się przedmiotem
analizy dokonanej przez H.Merkensa w monogafii: Schuljungendliche in
bezden Teilen Berlins seit der Wende. Höhengehren 1999.
Badania
uczniów ze Słubic prowadziliśmy przez cztery lata: 1992-1995. Były
to badania kohort i badania panelowe. W każdym roku badaliśmy
uczniów klasy siódmej i ósmej szkoły podstawowej oraz pierwsze i
drugie szkoły średniej, z tym że w kolejnych badaniach wyłączona
była klasa druga, a wprowadzenia do badań nowa druga klasa siódma.
Próby dobrane do badań były liczne (658 : 593 : 616 : 619). W
naszym przekonaniu, w tym okresie, nikt poza nami nie prowadził
takich badań w społecznościach zachodniej Polski. Rezultaty badań
zostały przestawione w dwóch tomach Rocznika Lubuskiego t. XXI i t.
XXII, cz. 2 oraz monografii B.Idzikowskiego: Orientacje życiowe
młodzieży szkolnej miasta przygranicznego. Badania panelowe 1998.
Praca
dr E.Papiór jest drugą monografią o młodzieży małego miasta
przygranicznego, napisaną jednak ukazania nastawienia tej młodzieży
do norm społecznych. Autorka wykorzystała w swojej pracy wyniki
badań panelowych przeprowadzonych przez zespół, którym
kierowałem. Wybór problemu do analizy ma uwarunkowanie nie tylko w
bogatym zbiorze danych empirycznych. Autorka, wykorzystując wyniki
badań panelowych, zamierzała do sprawdzenia zasadności poglądu
intensywnie upowszechnianego też przez media o rozchwianiu ładu
społecznego, szczególnie w społecznościach pogranicza Polski.
„Społeczeństwo bez reguł” nie inkorporuje badanych uczniów,
skromny procent spośród nich odmawia bowiem respektowania norm
społecznych we wszystkich społecznych obszarach ich aktywności:
rodzinie, szkole, kręgach rówieśniczych, w miejscach pozostających
poza kontrolą rodziców i nauczycieli. Badania panelowe ułatwiły
ustalenie, jak wiek respondentów i doświadczenie życiowe
ograniczają gotowość respektowania norm społecznych. Nasze
rozpoznanie stanu badań empirycznych na pograniczu zachodniej Polski
skłania do upowszechnienia opinii o wyłączności naszych badań
pewnego procesu społecznego – procesu socjalizacji młodzieży
małego miasta przygranicznego, zachodzącego okresie radykalnych
zmian ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Zmiany te przyniosły
rozchwianie ładu społecznego, społecznej kontroli zachowań ludzi
w rolach publicznych. Uzyskane przez nas wyniki badań empirycznych
służyć mogą do socjologicznego opisu przekonań, aspiracji,
hierarchii wartości pokolenia w makrostrukturze polskiego
społeczeństwa.
Spis
treści
1.
Normy społeczne, zagadnienia teoretyczne1.1.
Pojęcie normy1.2.
Rodzaje norm społecznych1.3.
Rodzaje systemów normatywnych1.4.
Adresaci norm społecznych1.5.
Relacje jednostka – norma społeczna1.6.
Rozwój moralny1.7.
Regulacyjna funkcja norm społecznych1.8.
Współczesne koncepcje kontroli społecznej1.9.
Małe miasto jako środowisko wychowawcze
2.
Założenia metodologiczne badań2.1.
Cele badań. Problemy i hipotezy2.2.
Zmienne, kategorie i wskaźniki2.3.
Teoretyczny model badań2.4.
Stosowane metody i techniki2.5.
Słubice – środowisko społeczno-wychowawcze badanych uczniów
3.
Analiza wyników badań empirycznych3.1.
Relacja badanych uczniów o przestrzeganiu norm społecznych3.1.1.
Opis własnych zachowań badanych uczniów w szkole3.1.2.
Oceny zachowań rówieśników naruszających normy3.1.3.
Opis zachowań respondentów w domu rodzinnym3.1.4.
Opis zachowań uczniów w miejscach publicznych3.1.5.
Opis własnych zachowań uczniów w szkole – pomiar dwu i
trzykrotny3.1.6.
Opinia badanych o zachowaniach innych uczniów w szkole – pomiar
dwu i trzykrotny3.1.7.
Zachowania badanych uczniów w domu rodzinnym - pomiar dwu i
trzykrotny3.1.8.
Zachowania nadanych uczniów w miejscach publicznych - pomiar dwu i
trzykrotny3.2.
Płeć i wiek respondentów a przestrzeganie przez nich norm3.2.1.
Płeć a akceptacja norm społecznych3.2.2.
Wiek a akceptacja norm społecznych3.3.
Osiągnięcia dydaktyczne a stosunek do norm tworzących rolę ucznia
i kolegi3.4.
Legalizm uczniów a akceptacja norm społecznych3.4.1.
Legalizm a akceptacja norm regulujących zachowania w szkole3.4.2.
Legalizm a akceptacja norm regulujących zachowania w domu rodzinnym3.4.3.
Legalizm a akceptacja norm regulujących zachowania w miejscach
publicznych3.5.
Doświadczenia uczniów związane ze stosowaniem przemocy i ich
stosunek do norm społecznych3.5.1.
Doświadczenia uczniów a akceptacja norm regulujących zachowania w
szkole3.5.2.
Doświadczenia uczniów a akceptacja norm regulujących zachowania w
domu rodzinnym3.5.3.
Doświadczenia uczniów związane z przemocą a akceptacja norm
regulujących zachowania w miejscach publicznych3.6.
Subiektywny wymiar pozycji dziecka w rodzinie i jej wpływ na
stosunek do norm społecznych3.6.1.
Samopoczucie dziecka w rodzinie i nastawienie do rodziców a
przestrzeganie norm społecznych3.6.1.a.
Samopoczucie dziecka w rodzinie i nastawienie do rodziców a stosunek
do norm regulujących zachowania3.6.1.b.
Samopoczucie dziecka w rodzinie a akceptacja norm społecznych3.6.1.c.
Nastawienie dzieci do rodziców a ich stosunek do norm regulujących
zachowania w szkole3.6.1.d.
Samopoczucie dziecka w rodzinie a nastawienie do norm regulujących
zachowania w miejscach publicznych3.6.1.e.
Nastawienie dziecka do rodziców a akceptacja norm regulujących
zachowania w miejscach publicznych3.6.2.
Karanie dzieci przez rodziców a nastawienie do norm społecznych3.6.2.a.
Karanie dzieci a ich nastawienie do norm regulujących zachowania w
domu3.6.2.b.
Stosowanie kar w domu rodzinnym a zachowania uczniów w szkole3.6.2.c.
Stosowanie kar w domu rodzinnym a zachowania badanych w miejscach
publicznych3.7.
Pozycja ucznia w szkole a jego nastawienie do norm3.7.1.
Samopoczucie ucznia w szkole a przestroga norm regulujących
zachowania w szkole3.7.2.
Poczucie podmiotowości uzyskane w roli ucznia i jego związek z
nastawieniem do norm regulujących zachowania w szkole3.7.3.
Nastawienie nauczycieli do uczniów w opinii uczniów a ich stosunek
do norm regulujących zachowania w szkole3.8.
Nastawienie kręgu rówieśników ucznia do norm społecznych jako
wyznacznik stosunku do norm badanych uczniów3.8.1.
Korelacja między oceną różnych zachowań rówieśników a
stosunkiem do norm społecznych3.8.2.
Reakcja kręgu koleżeńskiego na zachowania rówieśników a
nastawienie uczniów do norm społecznych3.9.
Nastawienie uczniów do norm społecznych – analiza skupień3.9.1.
Analiza skupień nastawienia uczniów do norm regulujących
zachowania w szkole3.9.2.
Analiza skupień nastawienia uczniów do norm regulujących
zachowania w domu rodzinnym3.9.3.
Analiza skupień nastawienia uczniów do norm regulujących
zachowania w miejscach publicznychWnioski
z analizy empirycznej