Trwająca już 15 lat transformacja ustrojowa zaznaczyła się zauważalnymi zmianami w obrazie Białegostoku. Znaczący udział w tych przeobrażeniach ma nowa zabudowa mieszkaniowa realizowana w różnych strefach miasta:
- na obszarach rozwojowych - w formie nowych dzielnic i w formie kontynuacji rozpoczętych w latach 80. osiedli mieszkaniowych,
- na zurbanizowanych obszarach pozaśródmiejskich - w formie uzupełnienia
i dogęszczenia istniejących struktur osiedlowych,
- w rejonie śródmieścia - jako uzupełnienie istniejącej tkanki i wymiana substancji zdegradowanej technicznie.
Do nowych dzielnic mieszkaniowych, których realizację rozpoczęto w nowych warunkach ustrojowych lub w których zdecydowana większość zabudowy powstała po r.1990 należą: Nowe Miasto I, Nowe Miasto II, Leśna Dolina, Fasty-Bacieczki, Skorupy, Wyżyny. Spora część inwestycji, zwłaszcza spółdzielczych powstała jako kontynuacja struktur osiedlowych, np. w osiedlach: Zielone Wzgórza, Wysoki Stoczek. Prawie we wszystkich osiedlach śródmiejskich i pozaśródmiejskich miało miejsce, aczkolwiek na małą skalę, uzupełnienie i dogęszczenie zabudowy.
Specyficznym obszarem inwestycji mieszkaniowych jest śródmieście, w którym realizowano zarówno obiekty plombowe w zabytkowej tkance zespołu staromiejskiego, jak też kompleksy usługowo-mieszkaniowe na terenie tworzącego się Nowego Centrum. Poważnym przeobrażeniom uległa historyczna dzielnica Bojary (leżąca w północnej części śródmieścia), mająca szczególne znaczenie dla obrazu kulturowego Białegostoku, jako miejsce, w którym zachowała się oryginalna zabudowa drewniana i murowana z przełomu XIX i XX wieku. Pomimo szczytnych założeń rewaloryzacji i rewitalizacji dzielnicy, praktyczne działania sprowadzają się najczęściej do wymiany starej substancji mieszkaniowej i zastępowania jej nową, mającą niewiele wspólnego z klimatem dawnych Bojar.
Nowa zabudowa mieszkaniowa zatem nie tylko rozwija strukturę miasta, ale także ją przekształca, uzupełnia i modernizuje. Nie bez znaczenia jest też jej wpływ na poprawę standardu zasobów mieszkaniowych i warunków zamieszkiwania. W okresie od 1990 do 2003 roku wybudowano w Białymstoku ok. 28 tys. mieszkań. Stanowią one ponad 25% ogółu zasobów mieszkaniowych miasta. Wyższy standard użytkowy nowych mieszkań, jak również rozluźnienie gęstości zaludnienia w zasobach starszych w sposób istotny wpłynęły na poprawę ogólnego, uśrednionego poziomu warunków mieszkaniowych. W porównaniu z r.1990 przeciętna powierzchnia mieszkania w zasobach Białegostoku powiększyła się o 6m2, a każda zamieszkała osoba dysponuje o 4 m2 większą powierzchnią użytkową. W 36% mieszkań na 1 osobę przypada więcej niż 20m2 powierzchni użytkowej.
Niniejsza publikacja wykorzystuje wyniki badań przeprowadzonych w latach 2003-2004 przez pracowników Zakładu Architektury Mieszkaniowej Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej. Ich celem była rejestracja, dokumentacja i analiza rozwoju zabudowy mieszkaniowej Białegostoku po roku 1990, tj. w nowych warunkach ustrojowych. Badania opierały się: na wizjach lokalnych, rozmowach z inwestorami i projektantami, planach zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w latach 1990-2004 (udostępnionych przez Urząd Miejski w Białymstoku) i dokumentacjach projektowych (udostępnionych przez projektantów lub administratorów obiektów). Datowanie budynków przyjęto na podstawie wykazów inwestycji prowadzonych przez inwestorów oraz rejestru pozwoleń na użytkowanie obiektów prowadzonego przez Urząd Miejski w Białymstoku.
W części I przedstawiono nową zabudowę mieszkaniową w rejonie śródmiejskim, charakteryzując jej rolę w procesie przekształcania, modernizacji i wymiany istniejących struktur. Szczególną uwagę poświęcono dzielnicy Bojary, zespołowi ulicy Warszawskiej i innym obiektom powstałym w strefie ochrony konserwatorskiej. Część II poświęcono nowym dzielnicom mieszkaniowym, omawiając historię ich rozwoju od etapu ustaleń planistycznych, poprzez kolejne realizacje. Zwrócono uwagę, it jakość tworzonej przestrzeni jest wypadkową merytorycznej zawartości planów i rynkowych zachowań inwestorów. W Części III poruszono problematykę formy architektonicznej współczesnej zabudowy mieszkaniowej, poszukując w niej cech lokalnych, w tym również kontynuacji tradycji.
Grażyna Dąbrowska - Milewska
redaktor naukowy
Spis treści:Wprowadzenie (Grażyna Dąbrowska-Milewska)
Część I. Zabudowa mieszkaniowa w rejonie śródmiejskim
Rozdział 1. Rola zabudowy mieszkaniowej w przekształcaniu struktur śródmiejskich (Grażyna Dąbrowska-Milewska)
Rozdział 2. Budynki mieszkalno-usługowe w śródmieściu (Agata Szmitkowska)
Rozdział 3. Dzielnica Bojary (Wojciech Niebrzydowski)
Część II. Nowe dzielnice mieszkaniowe
Rozdział 4. Rozwój osiedla Leśna Dolina (Grażyna Dąbrowska-Milewska)
Rozdział 5. Rozwój osiedla Nowe Miasto I (Wojciech Niebrzydowski)
Rozdział 6. Rozwój osiedla Nowe Miasto II (Grażyna Dąbrowska-Milewska)
Rozdział 7. Rozwój osiedla Skorupy-Sybiraków (Wojciech Niebrzydowski)
Część III. Cechy lokalne w kształtowaniu formy architektonicznej
Rozdział 8. Kryterium tradycji w architekturze mieszkaniowej Białegostoku (Janusz Grycel)
Rozdział 9. Eklektyzm historyzujący w architekturze mieszkaniowej wielorodzinnej Białegostoku (Agata Szmitkowska)
Bibliografia
